Wybrane pojęcia, wzory i zadania do ćwiczeń ze statystyki opisowej i demografii

• Słowo wstępne … 9

CZĘŚĆ I. Wybrane pojęcia, wzory i zadania ze statystyki opisowej

• A. Niektóre pojęcia ze statystyki … 11
  
  • 1. Pojęcie statystyki … 11
  • 2. Zbiorowość statystyczna … 12
  • 3. Cechy statystyczne i ich rodzaje … 12
  • 4. Szeregi statystyczne i ich rodzaje … 14
  • 5. Tablice statystyczne … 15
  • 6. Źródło danych … 16
  • 7. Graficzna prezentacja wyników badania … 16
• B. Mierniki (wskaźniki) wykorzystywane w analizie rozwoju zbiorowości w czasie (analiza szeregów czasowych) … 17
  
  • 1. Uwagi wstępne … 17
  • 2. Zadania rozwiązane i do rozwiązania … 18
  • 2.1. Przyrost bezwzględny i względny — jednopodstawowy (o podstawie stałej) i łańcuchowy (o podstawie ruchomej) … 18
  • 2.2. Wskaźniki dynamiki (indeksy) — jednopodstawowe i łańcuchowe … 19
  • 3. Wzory na obliczanie przyrostu względnego (czyli tempa przyrostu) i wskaźników dynamiki (czyli indeksów) … 21
• C. Wskaźniki struktury i natężenia … 22
  
  • 1. Wskaźniki struktury … 22
  • 1.1. Uwagi wstępne … 22
  • 1.2. Zadania rozwiązane i do rozwiązania … 22
  • 2. Wskaźniki natężenia … 24
  • 2.1. Uwagi wstępne … 24
  • 2.2. Zadania rozwiązane i do rozwiązania … 25
• D. Wartości średnie (nazywane także wartościami przeciętnymi) … 26
  
  • 1. Uwagi wstępne … 26
  • 2. Zadania rozwiązane i do rozwiązania … 27
  • 2.1. Średnia arytmetyczna (zwykła i ważona) … 27
  • 2.2. Średnia arytmetyczna z szeregu rozdzielczego z cechą skokową … 28
  • 2.3. Średnia arytmetyczna z szeregu rozdzielczego z cechą ciągłą … 28
  • 2.4. Średnia chronologiczna — porównanie ze średnią arytmetyczną … 29
• E. Miary średnie pozycyjne (mediana i dominanta) … 31
  
  • 1. Mediana (skrót: Me) … 31
  • 1.1. Uwagi wstępne … 31
  • 1.2. Zadania rozwiązane i do rozwiązania … 32
  • 2. Dominanta (skrót: D) … 34
  • 2.1. Uwagi wstępne … 34
  • 2.2. Zadania rozwiązane i do rozwiązania … 35

CZĘŚĆ II. Wybrane pojęcia, wzory i zadania z demografii

• A. Niektóre pojęcia z demografii … 37
• B. Zastosowanie metod statystycznych w demografii … 42
  
  • 1. Zadania rozwiązane i do rozwiązania dotyczące struktury ludności według płci i wieku … 42
  • 2. Zadania rozwiązane i do rozwiązania dotyczące ruchu naturalnego ludności … 45
• C. Wzory wykorzystywane w analizie procesów demograficznych … 51
  
  • 1. Współczynniki (wskaźniki) stosowane w analizie ruchu naturalnego ludności … 51
  • 2. Metody mierzenia migracji … 56
  • 3. Współczynniki wykorzystywane w analizie relacji liczbowych ludności według płci i wieku … 58

CZĘŚĆ III. Ludność w Polsce i niektórych krajach Europy (wybrane liczby)

• A. Ludność w Polsce według spisów powszechnych … 61
• B. Niektóre dane z okresu 1950–2020 przedstawiające rozwój demograficzny Polski … 62
• C. Niektóre dane demograficzne wybranych krajów Europy … 73

oraz:

• Spis zadań … 77
• Skorowidz współczynników … 79
• Spis tablic … 81
• Uzupełnienie o dane dostępne w GUS przed oddaniem opracowania do druku … 83

• Współczynnik zawierania małżeństw
• Cząstkowe współczynniki nowożeńców według wieku
• Współczynniki rozwodów
• Rozwody odniesione do liczby zawartych małżeństw
• Współczynnik urodzeń żywych
• Współczynnik płodności kobiet
• Cząstkowe współczynniki płodności kobiet
• Współczynnik dzietności ogólnej kobiet
• Ogólny współczynnik zgonów
• Cząstkowe współczynniki zgonów
• Współczynnik zgonów niemowląt
• Współczynnik struktury zgonów według przyczyn
• Współczynnik natężenia zgonów według przyczyn
• Współczynnik śmiertelności
• Współczynnik przyrostu naturalnego ludności
• Współczynnik dynamiki demograficznej
• Współczynniki migracji wewnętrznych
• Współczynniki migracji zagranicznych
• Współczynnik salda migracji zagranicznych
• Współczynnik ogólnego salda migracji wewnętrznych i zagranicznych
• Współczynniki struktury i natężenia ludności według płci
• Współczynniki struktury i natężenia ludności według wieku

Niniejszy skrypt w dużej mierze oparty został na opracowaniu pt. "Wybrane wzory i zadania do ćwiczeń ze statystyki i demografii" wydanym przez wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji w 2009 roku (ISBN 978-83-89762-23-8). Różni się jednak wyraźnie od tamtego wydania: jego treść została uzupełniona pojęciami z zakresu statystyki opisowej i demografii. Zaktualizowane zostały dane statystyczne w tych zadaniach, w których — zamiast liczb umownych — przedstawiano liczby rzeczywiste pochodzące z roczników statystycznych i demograficznych z lat 2008 i 2009.

W części III prezentującej stany liczebne ludności w Polsce w wybranych latach, w wydaniu z 2009 roku kończyły się na 2008 roku, w tym wydaniu kończą się na 2018, 2019 i 2020 roku. Część III skryptu uzupełniono danymi obrazującymi procesy demograficzne w wybranych krajach Europy.

Posiadanie skryptu nie zwalnia studenta ze studiowania zalecanej literatury, nie ma tu bowiem wielu zagadnień ujętych w programach studiów tego przedmiotu. Jaką zatem rolę ma spełniać skrypt w dydaktyce? Co skłoniło autorów do jego opracowania, a Wydawnictwo GSW do opublikowania? Istotną przyczyną tego przedsięwzięcia jest niewystarczająca liczba godzin — w ocenie autorów — przeznaczonych na zajęcia z omawianego przedmiotu. Ogranicza to możliwości przekazania ciekawej i przydatnej w praktyce — choć czasem trudnej do opanowania przez niektórych studentów — wiedzy.

Niniejszy skrypt ma pomóc w przyswojeniu wiedzy z zakresu metod badania zjawisk masowych oraz współczesnych złożonych procesów demograficznych w Polsce i w świecie; ma usprawnić prowadzenie ćwiczeń i wykładów z tego przedmiotu, zawiera bowiem nie tylko pojęcia, ale i wzory oraz oparte na nich sposoby rozwiązywania zadań, są w niej także zadania do samodzielnego rozwiązania.

Treści zawarte w skrypcie pozwalają wykładowcy i studentowi zaoszczędzić czas, który trzeba poświęcić na notowanie pojęć, wzorów i zadań. Zaoszczędzony czas może być wykorzystany na pełniejszą realizację programu i dokładniejsze wyjaśnienie tych zagadnień, których zrozumienie sprawia studentom pewne trudności.

Do przedstawionych w skrypcie liczb bezwzględnych i współczynników dotyczących rozwoju demograficznego Polski i niektórych krajów europejskich, nawiązywał będzie wykładowca; dane te student będzie miał przed sobą (nie będzie musiał ich notować), swoją uwagę może bardziej skoncentrować na ocenach i wnioskach formułowanych przez wykładowcę, wynikających z omawianych liczb.

Wyrażamy przekonanie, że obecne wydanie skryptu — podobnie jak poprzednie — będzie pomocne w nauczaniu przedmiotu: statystyka z demografią realizowanego w Gdańskiej Szkole Wyższej, będzie służyło osiąganiu dobrych wyników.

W imieniu Zespołu
Izydor Sobczak
Gdańsk, październik 2021

Wydanie niniejszego skryptu poprzedziła publikacja:

• Wybrane wzory i zadania do ćwiczeń ze statystyki i demografii, I. Sobczak, R. Kaźmierczak, K. Ruszczyńska (opr.), Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji (obecnie Wydawnictwo GSW), Gdańsk 2009, ISBN 978-83-89762-23-8, https://gsw.gda.pl/pl/content/wybrane-wzory-zadania-do-cwiczen-ze-statys...

Bieżąca pozycja z 2022 roku jest oddzielną pozycją, a nie kolejnym wydaniem wymienionej wyżej publikacji.