Socjologia czasu wolnego. Wiedza o czynnościach swobodnie wybieranych

Czas wolny stał się współcześnie znaczącym dla ogólnej aktywności życiowej, w tym zawodowej każdego człowieka pracującego, fragmentem jego egzystencji. Są dla takiego stwierdzenia istotne powody. Człowiek pracujący ze względów psychofizjologicznych wymaga okresu umożliwiającego regenerację sił fizycznych i psychicznych utraconych w procesie pracy. Tenże człowiek pracujący ma świadomość, że praca nie jest wyłącznie fragmentem jego życia i poprzez pracę, jakkolwiek by ją wartościować, uzyskuje niezbędne środki zapewniające mu tak zwany komfort bytowy. Czas wolny jest w tym kontekście czasem konsumpcji dóbr, których posiadanie pochodzi z wyników pracy. W skali społecznej utrwaliła się także świadomość, że w czasie uwolnionym od pracy, czyli czasie wolnym, człowiek może nim zadysponować zgodnie z jego wolą pozbawioną nakazu pracodawcy.

Czas wolny jest zatem czasem wyborów w zakresie form aktywności niezwiązanych bezpośrednio z pracą. Oczywiście, i to nie ulega wątpliwości, że rozmaite uwarunkowania życiowe często ów wybór ograniczają, a tym samym pomniejszają jego rozmiary. Jednakże tylko człowiek dysponujący czasem poza pracą zawodową, w którym mieści się czas wolny, może zrobić dodatkowo coś ważnego, a więc wartościowego, na przykład dla swoich najbliższych. Z drugiej strony ograniczając lub zamieniając swój czas wolny na czas spełnienia obowiązku rezygnuje, częściowo lub całkowicie, z przydanego mu w historycznym procesie przemian społecznych, dobrodziejstwa tej kategorii czasu. Warto jednak wiedzieć, że ma taką możliwość. W obliczu takiego dylematu: „co wybrać?” znajduje się wiele osób.

Dość często praca zawodowa jako dziedzina aktywności nie daje ludziom pełnej satysfakcji i dlatego czas wolny jest czasem możliwych kompensacji niedostatków z pracą związanych. W takim kontekście czas wolny jest jednostką czasową, która właściwie wykorzystana może przyczynić się do uzyskiwania przez ludzi większego zadowolenia z życia w ogóle.

Rozmaitych zależności pomiędzy czasem pracy a czasem wolnym można by wymienić więcej. Podejmujemy ten problem w niniejszym opracowaniu. Wspominając o właściwym wykorzystaniu czasu wolnego mamy świadomość, że tenże czas, w odniesieniu do niektórych ludzi, może stać się dla nich także źródłem rozgoryczenia. Nie wolno bowiem zapomnieć, że zaleta czasu wolnego w postaci możliwości wyboru form jego wykorzystywania, w dyspozycji nieprzygotowanego człowieka, może przekształcić się w czas życiowej aberracji. W odniesieniu do takich obserwowalnych społecznie faktów mówi się o patologii zachowań w czasie wolnym.

Wspomnieliśmy, że czas wolny jest wieloczynnikowo sprzężony z czasem pracy. Pozostanie przy takim poglądzie byłoby zawężeniem problematyki czasu wolnego. Powiązania czasu wolnego z rozmaitymi formami aktywności ludzkiej poza pracą powoduje, że obszary życia ludzkiego poza pracą ulegają przekształceniom. Nawet wspomniana zamiana czasu pracy na czas dodatkowych obowiązków niepochodzą­cych z pracy zawodowej, modyfikuje zachowania ludzi. Z własnej woli wykonują czynności, do których się zobowiązali. Stają się one stałym składnikiem ich życia poza pracą i z biegiem właśnie czasu przestają być w pełni dobrowolnymi. Jednakże, gdyby pozbawić ludzi ich czasu poza pracą, wygospodarowane z czasu wolnego obowiązki byłyby poza ich możliwościami.

Czas wolny przynależny ludziom pracującym stale się wydłuża, co sygnalizuje możliwość zaistnienia w już niedalekiej przyszłości zmian o znaczeniu globalnym, na przykład w strukturach społecznych, środkach finansowych przeznaczanych na konsumpcję dóbr materialnych, stylach życia. Zmiany w tych zakresach życia mogą mieć niebagatelne konsekwencje dla aktualnego lub przyszłego ustroju społecznego.

Nic zatem dziwnego, że problematyka czasu wolnego znalazła się w programie studiów wyższych na kierunkach obejmujących zarówno propagowanie, jak też organizację rozmaitych form wykorzystywania czasu wolnego. Tematyka w niniejszym opracowaniu została dobrana na zasadzie zaprezentowania tego co konieczne dla elementarnej wiedzy o czasie wolnym i jego wykorzystywaniu. Oczywiście wiedza ta może być rozbudowana w każdym z wątków studyjnych uwzględniających zainteresowania słuchaczy, a jednocześnie bazującym na przedstawionej w opracowaniu treści.

Na zakończenie wprowadzenia chcielibyśmy Czytelnikom zasygnalizować, że pierwszy fragment opracowania przeznaczony został na ogólne zapoznanie z problematyką socjologiczną. Wiedza wstępna z socjologii jest bowiem niezbędna dla zrozumienia problematyki czasu wolnego uwikłanego w różne procesy i zjawiska społeczne: historyczne i bieżące. Omawiając problematykę socjologii ogólnej wydobywamy z niej możliwy kontekst czasu wolnego.

Wiele z problemów podejmowanych w opracowaniu tak zostało sformułowanych, aby pobudzić Czytelników do przemyśleń. Opracowanie nie zawiera wyłącznie przeznaczonych do wyuczenia twierdzeń, lecz również proponuje Czytelnikom, aby poprzez własne przemyślenia wyrobili sobie indywidualne poglądy, szczególnie w odniesieniu do powiązań czasu wolnego z pracą.

Dotyczy:
Lech Milian, Socjologia czasu wolnego. Wiedza o czynnościach swobodnie wybieranych, ISBN 978-83-89762-31-3, Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji, Gdańsk 2010.

Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji obecnie pod nazwą Wydawnictwo GSW

1. Charakterystyka socjologii jako nauki społecznej

• 1.1. Zjawiska społeczne w rodowodzie socjologii
• 1.2. Ucieczka od pracy podłożem podziałów społecznych
• 1.3. Wybrane teoretyczne i praktyczne nurty w socjologii
• 1.4. Zakres problemowy socjologii czasu wolnego

2. Czas wolny i jego społeczno-ekonomiczne uwarunkowania

• 2.1. Czynności dobrowolne wyznacznikiem czasu wolnego?
• 2.2. Początek i rozwój badań nad czasem wolnym
• 2.3. Definicja czasu wolnego i koncepcja wczasów

3. Pogłębione omówienie funkcji czasu wolnego

• 3.1. Odpoczynek, czyli regeneracja sił psychicznych i fizycznych
• 3.2. Zabawa, rozrywka, rekreacja
• 3.3. Samodoskonalenie w modelu i praktyce społecznej

4. Kultura z umiejscowieniem w czasie wolnym

• 4.1. Kultura w charakterystyce ogólnej i rodzajowej
• 4.2. Kultura masowa, czyli także medialna

5. Kultura życia codziennego i kultura wczasów

• 5.1. Kultura obyczajowa i jej poziomy
• 5.2. Kształtowanie nawyków do kultury wczasów
• 5.3. Czas wolny i wczasy w specyficznych warunkach życia

6. Instytucjonalizacja czynności czasu wolnego

• 6.1. Sztuki artystyczne i ich instytucje
• 6.2. Kolekcjonerstwo i związki hobbystyczne
• 6.3. Stowarzyszenia w służbie kultury fizycznej

7. Turystyka w wykorzystywaniu czasu wolnego

• 7.1. Turystyka w ujęciu historycznym i definicyjnym
• 7.2. Turystyka metodą optymalnej rekreacji
• 7.3. Specyficzne funkcje i dysfunkcje turystyki
• 7.4. Socjologiczne aspekty rynku turystycznego

8. Praca i czas wolny w ujęciu retrospektywnym

• 8.1. Przemiany w pojmowaniu pracy i czasu wolnego
• 8.2. Odpoczynek w refleksji filozoficzno-teologicznej
• 8.3. Szlachetne powinności i pogardzana praca w splocie zobowiązań
• 8.4. Przebieg walki o czas wolny
• 8.5. Koniec walki o czas wolny?

9. Czas wolny kobiet – przeszłość i teraźniejszość

• 9.1. Nic nierobienie w domach stanów i klas dominujących
• 9.2. Czas wolny kobiet pracujących najemnie

10. Czas wolny w społeczeństwie przyszłości

• 10.1. Zanik podziału na czas wolny i czas pracy?
• 10.2. Jaki rodzaj aktywności zdominuje życie ludzkie?

ponadto:

• Wprowadzenie
• Bibliografia opracowań przywołanych